H περίοδος της φοιτητικής ζωής αποτελεί ένα βήμα προς την αυτονόμηση του ατόμου από το οικογενειακό περιβάλλον και ενέχει ποικίλες προκλήσεις, τόσο σε συναισθηματικό όσο και σε ακαδημαϊκό επίπεδο. Όταν η εξεταστική πλησιάζει, η αξιολόγηση της επίδοσης μπορεί να προκαλέσει μεγάλη ανησυχία σε ορισμένους φοιτητές. Μάλιστα, με τα νέα δεδομένα που έχει θέσει η πανδημία που διανύουμε, η μη ελεγξιμότητα των γεγονότων και η αβεβαιότητα, μπορεί να εντείνουν την ανησυχία αυτή.
Η αντίδραση του άγχους, σε έναν ορισμένο βαθμό, αποτελεί φυσιολογική αντίδραση του οργανισμού σε μια αντιλαμβανόμενη απειλή και στοιχείο της εξέλιξής του. Βέβαια, όταν το άγχος εμφανιστεί σε πολύ μεγάλο βαθμό και ένταση, μπορεί να ακινητοποιήσει τον άνθρωπο. Έτσι, ένα αίσθημα άγχους κατά την προετοιμασία και τη διάρκεια της εξέτασης των φοιτητών μπορεί να είναι εποικοδομητικό, να τους κρατά σε εγρήγορση και να αποδίδουν. Όμως, αν αυτό ξεπεράσει τα επιθυμητά όρια, μπορεί να τους προκαλέσει δυσκολία να συγκεντρωθούν, να συγκρατήσουν λεπτομέρειες της ύλης ή να θυμηθούν τι διάβασαν. Ακόμη, μπορεί να τους δημιουργήσει σωματικά ενοχλήματα (πονοκέφαλοι, ναυτίες κ.ά.) και ευερεθιστότητα.
Τα συναισθήματα και οι αντιδράσεις του ατόμου εξαρτώνται άμεσα από την ερμηνεία που δίνει στα γεγονότα. Ένας από τους λόγους που κάποιος φοβάται υπερβολικά μια ενδεχόμενη αποτυχία σε ένα ή και περισσότερα μαθήματα της εξεταστικής, είναι να θεωρεί ότι το αποτέλεσμα σε αυτή τη διαδικασία είναι κάτι που καθορίζει την προσωπική του αξία. Ως αποτέλεσμα, η αποτυχία ερμηνεύεται ως μια αποκλειστικά προσωπική αποτυχία και τα αρνητικά συναισθήματα εντείνονται με την σκέψη του ατόμου ότι θα απογοητεύσει σημαντικούς για αυτό ανθρώπους, όπως οι γονείς ή οι καθηγητές του.
Είναι πολύ σημαντικό να μην ξεχνάμε ότι μια αποτυχία σε έναν τομέα δεν σημαίνει ότι δεν αξίζουμε, ούτε καθορίζει τη μετέπειτα πορεία μας. Ο εαυτός μας απαρτίζεται κι από πολλά άλλα κομμάτια και δεν πρέπει να παραβλέπουμε τα συνολικά επιτεύγματά μας σε ποικίλους τομείς. Το άτομο μπορεί να «μπλοκάρει» όταν αποδίδει τις αποτυχίες μόνο σε προσωπική του ανικανότητα και τις επιτυχίες μόνο σε παράγοντες της τύχης.
Το περιεχόμενο των σκέψεων είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με το συναίσθημα του άγχους. Ο σκοπός είναι, οι φοιτητές να εντοπίσουν κάποιους δυσλειτουργικούς τρόπους σκέψεις, με αρνητικό περιεχόμενο («Σίγουρα θα αποτύχω») και να προσπαθήσουν να τους αντικαταστήσουν με πιο ρεαλιστικούς(«Θα προετοιμαστώ όσο πιο κατάλληλα μπορώ. Ακόμα κι αν με πιάσει άγχος, θα προσπαθήσω να το διαχειριστώ»).
Ένας ακόμη παράγοντας που ενδεχομένως ενισχύει το άγχος για τις εξετάσεις, είναι η τελειοθηρία και η τοποθέτηση στόχων οι οποίοι μπορεί να μην είναι τόσο εφικτοί τη δεδομένη –τουλάχιστον- στιγμή. Αυτό οδηγεί το άτομο σε έναν φαύλο κύκλο, όπου, εφόσον δεν κατακτά τους στόχους του (οι οποίοι όμως είναι ανέφικτοι), διατηρεί μια αίσθηση προσωπικής αποτυχίας, χαμηλής αποτελεσματικότητας και κατ’ επέκταση χαμηλής αυτοεκτίμησης.
Ορισμένοι φοιτητές λόγω της πίεσης που νιώθουν καταλήγουν, ακόμα κι αν έχουν διαβάσει, τελικά να αποφύγουν την εξέταση, κάτι που προσωρινά τους ανακουφίζει μεν, αλλά σε βάθος χρόνου διαιωνίζει την ανησυχία τους. Όταν δεν εκτίθενται στην όλη διαδικασία, το κόστος είναι διπλό. Από τη μια χάνεται η ευκαιρία να προσπαθήσουν και να ελέγξουν την αποτελεσματικότητά τους και από την άλλη, οι αρνητικές εμπειρίες συσσωρεύονται.
Η αναγνώριση του τι πυροδοτεί στον καθένα φόβο και άγχος είναι το πρώτο βήμα για να το διαχειριστεί. Στην περίπτωση της εξεταστικής το άτομο δεν μπορεί να γνωρίζει ακριβώς πώς θα τα πάει, μπορεί όμως να εστιάσει στην προσπάθεια που πρέπει να καταβάλει στο εδώ και τώρα. Επομένως, η κατάλληλη προετοιμασία είναι πολύ σημαντική, όχι μόνο για ένα καλύτερο αποτέλεσμα, αλλά και ως παράγοντας ελέγχου του υπερβολικού άγχους. Ανάλογα με την ύλη που πρέπει να μελετήσει ο κάθε φοιτητής, είναι βοηθητικό να δημιουργήσει ένα πρόγραμμα μελέτης που να τον εξυπηρετεί και να του εξασφαλίσει χρόνο και για επανάληψη. Το πρόγραμμα αυτό θα πρέπει να ανταποκρίνεται στις δικές του δυνατότητες και ανάγκες, ώστε να μπορεί και να το τηρήσει.
Επίσης, ένα ήσυχο περιβάλλον μελέτης, τα σύντομα διαλλείματα από το διάβασμα και η ενασχόληση με κάτι ευχάριστο για το άτομο, μπορεί να ενισχύσουν την συγκέντρωσή του. Η σωστή διατροφή και ο καλός ύπνος είναι κάποιοι επιπλέον «σύμμαχοι» στην προσπάθειά του για να προετοιμαστεί επαρκώς. Το να μοιράζεται τις ανησυχίες του με σημαντικούς ανθρώπους, με το υποστηρικτικό δίκτυο φίλων, με τους καθηγητές, αλλά και με ειδικούς ψυχικής υγείας, είναι ένα βήμα για την αποτελεσματική διαχείριση του άγχους της εξεταστικής, που προστίθεται στις ήδη υπάρχουσες ανησυχίες της καθημερινής ζωής.
Λύση, λοιπόν, δεν είναι ούτε οι αυτοκατηγορίες, ούτε η ανάπτυξη αρνητικών συναισθημάτων και η συσσώρευση άγχους. Λύση είναι, όμως, η διατήρηση μιας καλής σχέσης με τον εαυτό μας. Κι αυτό μεταφράζεται ως αυτοφροντίδα, αποδοχή της πραγματικότητας, καλή προετοιμασία, διαχείριση και αποδοχή της «μη βέλτιστης» έκβασης και εστίαση στα θετικά κάθε εμπειρίας. Ακόμα και η αποτυχία είναι μέρος της ζωής, που μπορεί να μας δώσει σημαντικά μαθήματα. Δεν υπάρχει λόγος ένα τέτοιο ενδεχόμενο να στρέφει κάποιον εναντίον του εαυτού του. Δεν καθορίζουν τα γεγονότα εμάς, αλλά εμείς αυτά, ανάλογα με τις ενέργειες που κάνουμε. Ο μύθος της Θεάς Τύχης, με την έννοια ότι αυτή δεν εξαρτάται από τις πράξεις ή τις επιθυμίες μας, ανήκει περισσότερο στην ελληνική μυθολογία και λιγότερο στην πραγματικότητα της καθημερινής μας ζωής!
Τσάπαλου Νικολία, Ψυχολόγος MSc
Ενδεικτική Βιβλιογραφία:
WestbrookD., KennerlyH., KirkJ. (2012). Εισαγωγή στη γνωσιακή συμπεριφοριστική θεραπεία. Αθήνα: Εκδόσεις Πεδίο.
Ευσταθίου Γ., Λέκκα Φ. (2020). «Μιλήστε με έναν ειδικό». Αθήνα: Εκδόσεις Ινστιτούτο Έρευνας και Θεραπείας της Συμπεριφοράς.